Cyfrowe Archiwum Tradycji Lokalnej

Istota wspomnień polega na tym, że nic nie przemija.

Elias Canetti

Każda sekunda życia jest warta kilku milionów lat pamięci

Dorota Terakowska

Pamięć o bohaterach czasów drugiej wojny światowej, szczególnie tych pochodzących z terenów nam bliskich i znanych, nie może ulec zatarciu. Należy im się szczególne miejsce w naszych sercach i pamięci. Jana Zientarskiego z Ziemią Proszowską łączył tylko krótki epizod. Jednakże fakt, że urodził się na tej ziemi, w pełni zasługuje na to, abyśmy nigdy nie zapomnieli, jak wielkich mamy rodaków.

W dniu 1 marca obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Uchwalony przez Sejm RP 3 lutego  2011 r. Wydaje się zatem koniecznością dziejową i obowiązkiem patriotycznym przypomnienie postaci pana płk Jana Zientarskiego – żołnierza wyklętego. Będzie to jednocześnie przyczynek do przywrócenia  Żołnierzom Drugiej Konspiracji należnego Im miejsca w panteonie narodowej pamięci.

 Dzieciństwo i młodość

Jan Zientarski urodził się 24 października 1894 r. w Niegardowie. Jego rodzicami byli Jakub (pracownik kolei) i Zofia z d. Pytlińska. Od 1901 r. uczęszczał do szkoły ludowej w Niegardowie. Następnie wraz z rodzicami wyjechał do Sosnowca i tam do 1906 r. uczył się w prywatnej szkole powszechnej Borowskiego w Sosnowcu.  W latach 1906-1913 uczył się w szkole handlowej w Sosnowcu, a w 1914 r. zdał egzamin maturalny.

Już jako uczeń brał udział w manifestacjach młodzieżowych na rzecz wprowadzenia języka polskiego do szkół.  Od 1910 r. działał w organizacji pn. Młodzież Postępowo-Niepodległościowa, która związana była z ruchem „zarzewiackim”. W 1911 r. wziął udział w zjeździe młodzieży niepodległościowej w Krakowie, gdzie wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich. Był również organizatorem oddziału „Strzelca” w Sosnowcu (1911 r.). Przez płk Zygmunta Kuczyńskiego został mianowany Komendantem ZS w Sosnowcu. Brał udział w ćwiczeniach wojskowych, przerzucie prasy konspiracyjnej z Galicji do zaboru rosyjskiego oraz w kolportażu prasy na tym terenie.

W roku 1913, zaraz po ukończeniu szkoły, wziął udział w kursie na młodszych dowódców w Stróży k. Limanowej i został przyjęty do Związku Walki Czynnej. Wykładowcą na tym kursie był Józef Piłsudski. 23 sierpnia 1914 r.  zmobilizował dowodzony przez siebie oddział „Strzelca” (50 ludzi) i dołączył do grupy strzeleckiej Józefa Piłsudskiego. Przydzielony został do baonu zapasowego grupy. We wrześniu 1914 r. został skierowany do Wadowic, gdzie objął dowództwo plutonu w 9 kompanii 3 baonu 3 pp. Jesienią 1914 r. został przeniesiony do utworzonej Brygady Legionów, w składzie której uczestniczył w walkach na froncie wschodnim. W październiku 1914 r. został awansowany na stopień chorążego, a w kwietniu 1916 r. mianowany podporucznikiem. Walczył między innymi pod Mołotkowem, Rafajłową na froncie karpackim, nad Styrem (gdzie został ranny w rękę). Od tego czasu cierpiał na lekki niedowład prawej ręki.

W 1917 r. ukończył kurs oficerski i objął dowództwo 12 kompanii 2 pułku piechoty Legionów. W okresie V-VII 1917 r. przebywał na kursie szkoleniowym. W czasie kryzysu przysięgowego od VII 1917 r. przebywał w szpitalu. Odmówił złożenia przysięgi. Pomimo tego jako jeden z nielicznych oficerów II Brygady Legionów dowodził w okresie od 1.X.1917 r. do 1.I. 1918 3 kompanią 2 pp Leg. 2 maja 1918 r. został aresztowany z rozkazu  d-cy 2 pp Leg. Płk M. Żymierskiego  i przymusowo odesłany do Polskiego Korpusu Posiłkowego w Przemyśłu. Internowany potem w obozach Taraczkocz, Bustinazy i Huszt. W 1918 r. został zwolniony z obozu i przyjechał do Warszawy. W październiku 1918 r. został skierowany do Ostrowii Mazowieckiej, gdzie zajmował się szkoleniem podoficerów.

Opinie Marszałka J. Piłsudskiego i Marszałka E. Rydza-Śmigłego o oficerach

Po odzyskaniu niepodległości

Po odzyskaniu niepodległości został dowódcą 6 kompanii 9 pułku piechoty. Awansowany na stopień porucznika. Brał udział w walkach z Ukraińcami w grupie gen. Jana Romera w rejonie Rawy Ruskiej, potem m.in. w bitwie pod Brzeżanami. Dzięki zdolnościom dowódczym, jakimi wykazał się w bitwie pod Brzeżanami, został mianowany na stopień kapitana służby stałej piechoty.

Jan Zientarski brał również udział w bitwie polsko-bolszewickiej. Walczył na Łotwie w 1919 r.. Jako dowódca III batalionu 9 pułku piechoty Legionów w 1920 r. brał udział w bitwie nad Berezyną, potem w walkach odwrotowych oraz w bitwie warszawskiej w sierpniu 1920 r. i został awansowany do stopnia majora służby stałej. Od 1.IX. 1920 r. dowodził 1 baonem 7 pp, na czele którego uczestniczył w zdobyciu twierdzy w Brześciu n/Bugiem, w bitwie nad Niemnem odznaczając się osobiście w natarciu7 na Brzostowice i w bitwie pod Smorgoniami.

W 1921 r. ukończył kurs dla dowódców batalionów i objął dowództwo batalionu w 11 pułku piechoty w Będzinie. W 1923 r. ukończył Wyższą Szkołę Piechoty w Rembertowie, a w listopadzie  1924 r. został awansowany na stopień podpułkownika służby stałej piechoty i został przeniesiony na stanowisko zastępcy dowódcy 10 pułku piechoty w Łowiczu. 1 lutego 1933 r. awansował na stopień pułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1932 r.

13 listopada 1935 r. został przeniesiony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 10 DP, które zajmował do sierpnia 1939 r. Również w sierpniu 1939 r. został mianowany dowódcą 1 Oddziału Wydzielonego 10 DP armii „Łódź”. Zadaniem oddziału wydzielonego było obsadzenie wycinka granicy państwa pomiędzy Wieruszowem a Kępnem oraz rozpoznanie sił nieprzyjaciela na tym odcinku, a następnie przejścia dla osłony prawego skrzydła 10 DP.

W sierpniu 1939 r. został dowódcą piechoty dywizyjnej 10 Dywizji Piechoty. W sierpniu 1939 r. został dowódcą Oddziału Wydzielonego, w skład którego wchodziły: 28 pułk piechoty Strzelców Kaniowskich, batalion Obrony Narodowej „Kępno”, batalion Obrony Narodowej „Ostrzeszów”, dwa szwadrony 1 pułku kawalerii Korpusu Ochrony Pogranicza oraz dwie baterie artylerii z 10 pułku artylerii lekkiej.

Druga Wojna Światowa

1 września 1939 r. Oddział Wydzielony pułkownika Zientarskiego po walkach z oddziałami niemieckimi z 8 Armii pod Kępnem i Ostrzeszowem wycofał się z punktów oporu za rzekę Prosnę.

„Zgodnie z decyzją Naczelnego Wodza na przedpole głównej linii obrony wysunięto dwa silne oddziały wydzielone. Oddział Wydzielony nr I (OWydz. nr I) dowodzony przez płk. Jana Zientarskiego-Lizińskiego, w którego składzie znajdował się m.in. 28 pułk SK, pomaszerował ku granicy do rejonu Ostrzeszów - Kępno - Wieruszów - Grabów. Jego zadaniem było rozpoznanie siły i kierunku głównego nacisku wroga, a następnie opóźnianie jego marszu na zasadniczą linię polskiej obrony”.

Brał udział w obronie Warszawy, a po kapitulacji stolicy, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza przedostał się na Węgry, gdzie został internowany w obozie Vamosmikola i tam zaprzyjaźnił się z Józefem Lebedowiczem. W drugiej połowie 1940 r. w związku z protestami przeciw szykanom węgierskich władz obozowych wobec polskich oficerów został przeniesiony z J. Lebedowiczem do obozu o zaostrzonym rygorze w Silos, skąd w maju 1941 r. powraca do obozu Vamosmikola. Również w maju 1941 r. uciekł z obozu do Budapesztu, gdzie zamieszkuje pod nazwiskiem Jan Racięski. W Budapeszcie wstąpił do Obozu Polski Walczącej, organizacji utworzonej przez marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego. Został dowódcą pionu wojskowego i komórki przerzutowej. Był też wówczas jednym z najbliższych współpracowników szefa OPW Juliana Piaseckiego. Utrzymywał również kontakty z Władysławą Windową. Wspólnie z J. Lebedowiczem zorganizował komórkę kurierską, która nawiązała kontakty z okupowanym krajem i zajęła się przerzutem działaczy piłsudczykowskich z Węgier do Polski. W tym czasie używał pseudonimów „Inżynier”, „Podkowa”.  Brał również udział  w organizowaniu akcji przerzutu marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego do okupowanego kraju. Do Polski powrócił w październiku 1941 r. Na początku 1942 r. nawiązał kontakt z gen. S. Roweckim „Grot”, który mianował go inspektorem KG ZWZ/AK na okręg radomsko-kielecki z siedzibą w Kielcach. Funkcję tę pełnił do marca 1944 r. W maju 1944 r. został powołany na stanowisko komendanta Okręgu Kielecko-Radomskiego Armii Krajowej. Funkcję tę pełnił do rozwiązania Armii Krajowej w styczniu 1945 r.

25 lipca 1944 r. w związku z rozpoczęciem akcji „Burza” wydał rozkaz sformowania w Okręgu Radomsko-Kieleckim Armii Krajowej trzech związków dywizyjnych. 15 sierpnia 1944 r. nakazał koncentrację Korpusu Kieleckiego AK w rejonie lasów koło Przysuchy i marsz na pomoc walczącej Warszawie. Jednakże marsz został zatrzymany na linii Pilicy przez jednostki niemieckie, których nie można było pokonać ze względu na brak broni ciężkiej. Korpusem Kieleckim AK dowodził  do października 1944 r. 8 października 1944 r. wydał rozkaz, aby wszystkie dowództwa i sztaby jednostek wchodzących w skład Korpusu Kieleckiego AK przeszły do konspiracji zachowując pomiędzy sobą łączność. Przeprowadzono wówczas demobilizację oddziałów partyzanckich. Z jego rozkazu udzielano pomocy zdemobilizowanym żołnierzom AK w formie odpraw i wydania odpowiednich dokumentów. 

W związku z rozwiązaniem AK w 1945 r. brał udział  w odprawie z gen. L. Okulickim. 20  stycznia 1945 r. wydał rozkaz zakazujący ujawniania się przed wojskami sowieckimi, a 21 stycznia 1945 r. o rozwiązaniu podległych sił AK przy zachowaniu części zakonspirowanych struktur organizacyjnych. Część członków AK weszła do organizacji „NIE”, a następnie do siatki DSZ. Komórki organizacji” NIE” powstały w Radomiu, Ostrowcu Świętokrzyskim, Skarżysku-Kamiennej, Kielcach i Częstochowie. Organizacją kierował prawdopodobnie płk Jan Zientarski „Ein”, „Mieczysław”. W maju komórki „NIE” zostały wcielone do Delegatury Sił Zbrojnych. Pracami DSZ kierował płk Jan Zientarski. Utrzymywał także kontakty z gen. L. Okulickim, którego informował o aresztowaniach dokonywanych przez NKWD wśród żołnierzy AK.